آشنایی با مراحل توسعهٔ نرم‌افزار

ه طور کلی، فرایند توسعه ی نرم‌افزار به‌خصوص وب اپلیکیشن ها به ۴ دسته ی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند که یک توسعه‌دهنده باید به خوبی با ویژگی‌های هر کدام آشنا باشد که در این آموزش، به تفصیل در مورد خصوصیات هر مرحله توضیح خواهیم داد.

فرایند توسعه ی نرم‌افزار دارای مراحل مختلفی است که به هر کدام از آن‌ها اصطلاحاً Tier (تایر به معنی مرحله) گفته می شود. شرکت های کوچک دارای سه محیط Development و Stage و Production هستند اما شرکت های متوسط و بزرگ معمولاً یک محیط QA یا Quality Assurance به معنی «تضمین کیفیت» نیز می باشند.

مفهوم Development: این محیط که به صورت خلاصه dev نامیده می شود، شامل کلیه ی سخت افزارها و نرم افزارهای مورد نیاز برای اجرای صحیح نرم‌افزار است که توسط توسعه‌دهنده مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولاً شامل آخرین تغییرات صورت گرفته روی نرم‌افزار است. توسعه‌دهنده تغییرات مد نظر خود را روی سورس کد اعمال کرده و آن‌ها را در محیط توسعه ی نرم‌افزار لوکال خود -مثلا لپ تاپش- تست می‌کند و از درست کار کردن کدها اطمینان حاصل می کند.

لازم به ذکر است که این محیط توسعه ی نرم‌افزار کاملاً فردی است و تغییرات اعمال شده روی کد، عملکرد کدهای سایر توسعه دهندگان را تحت تأثیر خود قرار نخواهد داد. علاوه بر این، در محیط dev، توسعه‌دهنده از ابزارهای مختلفی برای توسعه ی نرم‌افزار استفاده می‌کند که از آن جمله می‌توان به ماشین‌های مجازی، لایبرری های مختلف، IDE های مختلف، کامپایلر و … اشاره کرد. با توجه به اینکه محیط توسعه ی dev یک محیط کاملاً فردی است و از توسعه‌دهنده یی به توسعه‌دهنده ی دیگر متفاوت است، این محیط را Local Environment یا Sandbox هم می نامند.

مفهوم Staging: این مرحله از توسعه ی نرم‌افزار که تحت عنوان Integration هم شناخته می شود، مرحله یی است که سایت یا اپلیکیشن در محیطی کاملاً شبیه به محیط Production تست می‌شود و Quality Assurance به معنی «تضمین کیفیت» که به طور خلاصه QA نامیده می‌شود نیز روی آن اعمال می گردد. کانفیگ سروری که برای این مرحله از کار استفاده می شود کاملاً مشابه سرور اصلی است. تیم های توسعه ی نرم‌افزار حرفه یی برای اپلیکیشن هایی که هزاران کاربر دارند را پیش از فرستادن روی سرور اصلی، حتماً روی Staging Server تست می کنند.

مفهوم Production: این محیط که اصطلاحاً محیط Live نامیده می شود، همان سروری است که نرم‌افزار -مثلا وب سایت- روی آن پیاده‌سازی شده و کاربران نهایی می‌توانند از آن استفاده کنند و آخرین مرحله از فرایند توسعه ی نرم‌افزار است. اپلیکیشن پس از تست و اطمینال حاصل کردن از درست بودن همه چیز و Bug-free بودن آن، روی سرور Production فرستاده می شود.

نکته توجه داشته باشید که آپدیت کردن اپلیکیشن در مرحله ی Production باید در زمانی صورت گیرد که حداقل تعداد کاربران در حال استفاده از اپلیکیشن -مثلا وب سایت- باشند (مثلا ساعت ۳ نیمه شب). علاوه بر این، زمانی که آخرین تغییرات روی سرور Live اعمال می شوند، باید تمامی اعضای تیم از این قضیه مطلع باشند تا در صورت بروز هرگونه مشکلی، خیلی سریع بتوان آن را مرتفع ساخت.

در واقع Production Deployment شکل‌های مختلفی دارد که بسته به ماهیت اپلیکیشن، می‌توان یکی از آن‌ها را انتخاب کرد:

• جایگزین -Override- کردن کدهای قدیمی با کدهای جدید از طریف اف تی پی

• پیاده‌سازی نسخه یی جدید از اپلیکیشن روی سرور به موازات نسخه ی قبلی و هدایت کردن کاربران به نسخه ی جدید با تغییر کانفیگ سرور

• استفاده از یک سرور کاملاً جدید حاوی آخرین ریلیس و ریدایرکت کردن ترافیک از سرور قدیمی به سرور جدید

چه موقع Rollback کنیم؟ گاهی اوقات در فرایند توسعه نرم‌افزار پیش می‌آید که همه چیز به خوبی پیش نمی‌رود و بلافاصله پس از Deployment یا «فرستادن آخرین نسخه روی سرور اصلی» اپلیکیشن می ترکد! در چنین شرایطی ما نیاز به Rollback کردن داریم. به عبارت دیگر، اپلیکیشن خود را به آخرین ورژنی که به درستی کار می‌کرد باز گردانیم. گاهی اوقات با Rollback کردن نه تنها مشکل برطرف نمی شود، بلکه چندین مشکل دیگر نیز ایجاد می‌گردد؛ لذا در چنین شرایطی کاملاً باید با احتیاط عمل کنیم. زمانی که نیاز به رول بک پیدا کردید، پیش از هرگونه اقدامی، سؤالات زیر را از خود بپرسید؟

آیا مشکل به خاطر کدی که Deploy کردید بوجود آمد یا دلیل دیگری وجود دارد؟ شما صرفاً زمانی می‌توانید رول بک کنید که مشکل بوجود آمده مرتبط با فایل‌هایی باشد که آپلود کرده‌اید و در غیر این صورت، رول بک کاری از پیش نخواهد برد! ممکن است دقیقا در زمانی که شما آخرین ریلیس را آپلود می کنید، یک مشکل سروری هم بوجود آید و شما فکر کنید که مشکل از آخرین آپدیت بوده و کاملا گمراه شوید.

آیا رول بک کردن امکان‌پذیر است؟ هر Release یا نسخه یی از اپلیکیشن قابل رول بک کردن نیست؛ فرض کنید که آخرین ریلیس نرم‌افزار شما حاوی اسکمای متفاوتی از دیتابیس است که در چنین شرایطی رول بک کردن اوضاع را وخیم تر هم می کند.

به هر حال، اگر پاسخ شما به دو سؤال فوق «آری» است، با خیال راحت می‌توانید رول بک کنید اما توجه داشته باشید که پاسخ آری دادن به دو سؤال بالا هرگز کاری آسان نیست.

نکته ی دیگری که در ارتباط با ریلیس نسخه های جدید نرم‌افزار باید مد نظر قرار داد، مفهومی است تحت عنوان Automatic Deployments to Production که این اصطلاح حاکی از آن است که ما به صورت اتوماتیک، آخرین تغییرات را بلافاصله روی سرور اصلی آپلود کنیم. به طور مثال، می‌توان نرم‌افزار اف تی پی را به گونه یی تنظیم کرد که بلافاصله پس از مشاهده ی تغییری در هر فایلی، آن فایل را جایگزین فایل متناظر روی سرور کند (جهت آشنایی بیشتر با مفهوم اف تی پی، به آموزش اف تی پی چیست؟ مراجعه نمایید.)

چنین کاری را می‌توان به عنوان یکی از پر ریسک ترین و خطرناک ترین کارها در فرایند توسعه ی نرم‌افزار قلمداد کرد و شدیدا باید از آن پرهیز کرد. فرض کنید توسعه‌دهنده یی به اشتباه کدی را تغییر می‌دهد و آن کد هم بلافاصله روی سرور آپلود می‌شود و فرایند اجرای صحیح نرم‌افزار دچار اختلال می شود.