مفهوم DSL چیست و چرا آشنایی با آن در حوزهٔ برنامه‌نویسی اهمیت دارد؟

منظور ازDSL که مخفف واژگان Domain-Specific Language به معنی «زبان اختصاصی هر حوزه ی کاری» می باشد، یکسری زبان‌های برنامه نویسی است که به صورت تخصصی برای یکسری کارهای خاص در یکسری حوزه های خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای درک بهتر دی اس ال ها، می‌توان آن‌ها را همچون زبان‌های برنامه نویسی کوچکی تلقی کرد که برای انجام یکسری کارهای خاص در یک سیستم مورد استفاده قرار می‌گیرند و از جمله حوزه های خاصی که از دی اس ال ها در آن‌ها استفاده می شود، می‌توان به صنعت بیمه، صنعت هواپیمایی، پتروشیمی و … اشاره کرد.

یکی از دلایلی که دی اس ال ها بوجود آمدند این بود که زبان‌های رایج و همه منظوره برای یکسری ابزارها، سیستم ها، پلتفرم ها و حتی صنایع آن طور که باید و شاید اثربخش نبودند و همین شد که این گروه از زبان‌های برنامه نویسی کوچک اما در عین حال کاربری ابداع شدند.

بر خلاف زبان‌های برنامه نویسی همه منظوره ای همچون جاوا، پایتون، پرل و غیره، حوزه ای که از دی اس ال ها می‌توان در آن استفاده کرد محدود است اما این در حالی است که در آن حوزه ی خاص، دی اس ال ها با سرعت بیشتر و عملکرد به مراتب بهتری نسبت به زبان‌های همه منظور عمل خواهند کرد.

در ضمن، به نوعی می‌توان گفت که دی اس ال ها برای حوزه ی خاصی که طراحی می‌شوند فوق‌العاده خوب هستند اما برای حوزه هایی که خارج از ساختار از پیش تعریف شده ی دی اس ال باشند فوق‌العاده بد هستند.

نکته توجه داشته باشیم که ما با استفاده از دی اس ال ها نخواهیم توانست یک برنامه ی کامل و جامع بنویسیم بلکه صرفاً به منظور انجام کارهای کوچکی که به سرعت می بایست انجام شوند می‌توان از این زبان‌های برنامه نویسی کوچک استفاده کرد. از جمله دی اس ال های رایج می‌توان به CSS, Ant و SQL اشاره کرد. به یاد داشته باشید که از برخی زبان‌های General Purpose یا «چند منظوره» همچون سی شارپ، اسکالا، روبی و … می‌توان به منظور ساخت یک DSL استفاده کرد. مثلاً از زبان اسکالا -که خود این زبان برگرفته از زبان برنامه نویسی جاوا است- می‌توان برای ساخت DSL هایی برای صنایع بسیار حساس همچون صنعت نفت استفاده کرد.

انواع DSL ها به طور کلی، زبان‌های دی اس ال را می‌توان به دو دسته ی Internal (اینترنال یا داخلی) و External (اکسترنال یا خارجی) تقسیم‌بندی کرد.

دی اس ال های اینترنال به گروهی از زبان‌های برنامه نویسی گفته می‌شود که بر پایه زبان‌های برنامه نویسی همه منظوره ای همچون سی شارپ، جاوا، اسکالا، روبی و … بوده و این در حالی است که بسیاری از قابلیت‌های این زبان‌های مادر در DSL هایی که بر پایه ی آن‌ها نوشته شده‌اند مشهود است که به عنوان مثال می‌توان به سینتکس -نحوه ی نوشتار- این زبان‌ها اشاره کرد. از زبان‌های دی اس ال اینترنال در جامعه ی توسعه دهندگان زبان برنامه نویسی Lisp به کرات استفاده می شود.

در مقابل، دی اس ال های اکسترنال قرار دارند که خود توسعه‌دهنده می‌تواند تصمیم بگیرد که از چه نشانه ها، سینتکس و ساختاری برای زبان مد نظرش استفاده کند. دی اس ال های اکسترنال تا حد بسیار زیادی دست شما را باز می‌گذارند اما این در حالی است که طراحی این دست زبان‌ها به مراتب دشوارتر بوده و مستلزم صرف زمان نسبتاً زیادی برای توسعه ی آن‌ها است چرا که شما می بایست کامپایلر اختصاصی دی اس ال را به منظور اجرای سینتکسی که مد نظر شماست را نیز طراحی کنید. در توسعه ی سیستم عامل های مبتنی بر Unix از زبان‌های دی اس ال اسکترنال به کرات استفاده می شود.

در زمان طراحی DSL ها، همواره می بایست مخاطب را مد نظر قرار داد و دید که مخاطبین این زبان برنامه نویسی جدید چه گروهی از کاربران هستند؛ آیا توسعه‌دهنده اند یا جزو مدیران و تیم اجرایی یک شرکت محسوب می شوند. پس از آن که مخاطبین زبان مشخص شدند، می بایست بر اساس نیاز و تخصص ایشان اقدام به طراحی سینتکس، سطح فنی مورد نیاز زبان، ابزارهای مورد نیاز و نحوه ی به کارگیری زبان کرد. با پنهان سازی جزئیات فنی در زبان‌های دی اس ال، می‌توان کاربران هدف را به ابزاری تجهیز کرد که بدون نیاز به کمک توسعه دهندگان، بتوانند نیازهای خود را مرتفع سازند.

مزایای DSL ها به طور کلی، مزایای طراحی زبان های دی اس ال را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:

• برخلاف زبان های همه منظوره، دی اس ال ها بهترین گزینه برای نیازهای خاص هستند.

• کسانی که با برنامه نویسی هم آشنایی نداشته باشند به سادگی قادر خواهند بود تا یک دید کلی نسبت به آن ها پیدا کنند.

• این امکان وجود خواهد داشت تا با طراحی یک GUI یا «رابط گرافیکی کاربری» فرایند استفاده از دی اس ال را ساده تر نمود.

• امکان ساخت Prototype (پروتوتایپ یا نمونه ی اولیه) یک نرم افزار یا اپلیکیشن با استفاده از دی اس ال ها به مراتب راحت تر صورت می گیرد.

یکی از بهترین نمونه های دی اس ال، CSS است که مخفف واژگان Cascading Style Sheets به معنی «الگوی های آبشاری» می باشد. به طور کلی، کدهای سی اس اس به طراحان سایت اجازه می دهند تا به عناصر تشکیل دهنده ی یک صفحه ی وب شکل و ساختار دهند. برای مثال، کدهای سی اس اس زیر رنگ بنده ی یک صفحه ی سایت را قرمز کرده، اندازه ی فونت را 16 پیکسل کرده و رنگ فونت را هم سفید می کنند:

body {
    background: #F00
    font-size: 16px;
    color: #FFF
}